Skarby sztuki medalierskiej – Stanisław Małachowski

Więzienie Pawiak

Był jedną z najwybitniejszych postaci polskiej historii XVIII w. Od czasu elekcji króla Stanisława Augusta w 1764 r. stał przy boku władcy, pełniąc wysokie urzędy – m.in. posła na sejmy, marszałka Trybunału Głównego Koronnego, a następnie konsyliarza Rady Nieustającej. Ukoronowaniem jego kariery był wybór na marszałka Sejmu Czteroletniego w 1788 r. Na tym sejmie Małachowski wraz z królem, Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem współtworzył nowe prawo dla miast i Konstytucję 3 maja. Wtedy to, w dniu imienin królewskich – 8 maja 1790 r. – Stanisław August obdarował go złotym medalem. W inskrypcji medalowej zostały wyliczone cnoty i zasługi Małachowskiego, który już wcześniej otrzymał dwa najwyższe polskie odznaczenia – Order Świętego Stanisława (w 1770 r.) i Order Orła Białego (w 1782 r.); widnieją one na portrecie medalowym. W latach późniejszych Stanisław Małachowski potępił konfederację targowicką, a w Księstwie Warszawskim otrzymał honorowe stanowisko prezesa senatu.

Panowanie Stanisława Augusta było czasem, w którym kraj modernizowano na wielu polach. Dotyczyło to również dworu królewskiego, jego oprawy artystycznej oraz mecenatu. Wzorem władców Francji król pragnął uwiecznić swe rządy w formie szeregu medali okolicz nościowych, stworzyć medalierską serię królów polskich i nagradzać medalami wybitne, współczesne mu postacie. Już w 1765 r. przeprowadzono reformę monetarną i wybudowano w Warszawie nowoczesną mennicę. Jej naczelnym medalierem został Saksończyk, Jan Filip Holz-haeusser (1741–1792), autor większości stempli monet i medali powstałych podczas tego panowania, uznany za jednego z wybitniejszych medalierów epoki. Tematy często wskazywał twórcy sam król, podsuwając wersje inskrypcji na medalach, które zwykle wybijano w trzech metalach: złocie (dla nagrodzonego i do zbiorów królewskich), srebrze i także później, w XIX w., w brązie.

Na rewersie monety widnieje popiersie przeniesione z medalu w lewym profilu, na szyi Wielka Wstęga z Orderem Orła Białego, na piersi Order św. Stanisława, napis w otoku (w tłumaczeniu): „Stanisławowi Małachowskiemu, referendarzowi koronnemu, marszałkowi sejmu i konfederacji” Na awersie monety czytamy tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): „Że w sprawowaniu urzędu marszałka sejmowego, przez cnotę, roztropność i dobry przykład wiele złego odwrócił od Rzeczypospolitej, wiele dobrego ojczyźnie sprawił, przezacnemu obywatelowi tę pamiątkę ofiaruje wdzięczny Stanisław August Król roku 1790”.

Projekt monety na podstawie zdjęcia medalu ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum, fot. Andrzej Ring, Lech Sandzewicz

Marta Męciewska