20 zł – 160. rocznica Powstania Styczniowego

Powstanie Styczniowe

16 stycznia 2023 roku Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu srebrną monetę o nominale 20 zł oraz złotą o nominale 200 zł „160. rocznica Powstania Styczniowego”

Powstanie Styczniowe to jedno z najważniejszych wydarzeń w dziewiętnastowiecznej historii Polski. Jego przedwczesny wybuch był spowodowany przymusowym poborem do rosyjskiej armii, który miał rozbić ruch spiskowy. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. doszło do wystąpień zbrojnych przeciwko rosyjskiemu zaborcy, a ogłoszony przez Tymczasowy Rząd Narodowy „Manifest” wzywał do walki narody dawnej Rzeczypospolitej.

Widomym tego znakiem był trójdzielny herb, na którym obok polskiego Orła i litewskiej Pogoni widniał Michał Archanioł symbolizujący Ruś. Na herbie umieszczono także hasła wyznaczające cel walki: Równość–Wolność–Niepodległość.

Pomimo niedostatecznego przygotowania i przedwczesnego wybuchu powstańcy przez półtora roku toczyli heroiczny bój z Imperium Rosyjskim. Wobec przygniatającej przewagi wroga i olbrzymiego niedostatku broni jedyną formą walki była wojna partyzancka. Objęła ona swoim zasięgiem Królestwo Polskie oraz znaczne obszary współczesnej Litwy, Białorusi i Ukrainy. Wielkiego wsparcia udzielili Polacy żyjący w dwu pozostałych zaborach: pruskim i austriackim. Stamtąd docierali ochotnicy, broń i zaopatrzenie, a powstańcy znajdowali tam schronienie.

Przewaga nieprzyjaciela oraz stosowane przez niego bezwzględne represje doprowadziły do stłumienia powstania. Mogiły, zesłańcy i emigranci, zniszczenia i kontrybucje oraz ostry kurs rusyfikacyjny to była cena za wolnościowe aspiracje Polaków. Przeprowadzone wówczas reformy włościańskie przyczyniły się jednak do otwarcia nowej epoki w dziejach Polski i włączenia w ruch narodowy ludności wiejskiej.

Insurekcja 1863–1864 stała się moralnym fundamentem dla tych, którzy w okresie I wojny światowej walczyli o niepodległość ojczyzny. W wolnej Polsce powstańcy zyskali status weteranów, przysługiwały im specjalne mundury i honory, a przez rodaków byli uważani za żywe pomniki walki o wolność.

Pamięć o Powstaniu Styczniowym silnie odcisnęła się w narodowej kulturze i stała się ważnym elementem w budowaniu świadomości historycznej i dziedzictwa kulturowego dla wielu pokoleń Polaków.

Na rewersie monety złotej, w centralnej części, widnieje panoplium z elementami uzbrojenia i sztandarami oraz trójdzielnym herbem powstańczym z ukoronowanym Orłem Białym, litewską Pogonią oraz Michałem Archaniołem symbolizującym Ruś. Przedstawiony wizerunek jest fragmentem sztandaru z okresu Powstania Styczniowego (wizerunek z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie). Na rewersie monety srebrnej widać fragment rysunku Walerego Eljasza-Radzikowskiego „Patrol powstańczy z 1863 r.” przedstawiający grupę polskich powstańców.

Z lewej strony umieszczono pieczęć Rządu Narodowego z ukoronowanym trójdzielnym herbem z Orłem, Pogonią i Michałem Archaniołem. Wokół herbu biegnie napis RZĄD NARODOWY RÓWNOŚĆ WOLNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ. Na awersie monety srebrnej zostały odwzorowane: stylizowany sztandar oraz broń (kosy, szabla, karabin) z okresu Powstania Styczniowego.

Wojciech Kalwat